Η 8η Ιανουαρίου, σε αρκετά χωριά, όπως και στο Βώλακα, είναι αφιερωμένη στον παλαιό εορτασμό της Ημέρας της γιαγιάς Μαμής – Μπάμπιβντεν.
Η Μαμή διαδραμάτιζε έναν από τους πιο καίριους ρόλους ιδιαίτερα στις αγροτικές απομακρυσμένες Κοινωνίες.
Μάλιστα ήταν δυσαναπλήρωτος ο ρόλος της, πρωτίστως κατά την διαδικασία της γέννας αλλά σημαίνουσας σημασίας και της αναπαραγωγής της ίδιας της παραδοσιακής κοινότητας.

Δικαίως κατείχε μια περίοπτη σεβάσμια θέση στην κοινωνική Ιεραρχία, καθώς τύγχανε καθολικής εκτίμησης, αποδοχής και αναγνώρισης απ΄ όλους τους κατοίκους του χωριού.
Οι πρόγονοί μας, έχοντας βαθιά επίγνωση της προσφοράς της γριάς Μαμής προς το κοινοτικό σύνολο, λόγω των εξαίρετων υπηρεσιών της κατά την γέννα, νοιώθοντας βαθιά ευγνωμοσύνη προς το πρόσωπό της, ενέταξαν και της αφιέρωσαν ιδιαίτερη εορταστική ημέρα στο ετήσιο κύκλο της ύπαρξής τους – στο Πολιτισμό τους.

Θα πρέπει, πρώτα και πάνω απ΄ όλα, να κατανοήσουμε το βάρος της ευθύνης της Μαμής. Να ενστερνισθούμε τις συνθήκες και τις καταστάσεις, στις οποίες καλούνταν να προσφέρει το θεάρεστο έργο της – τις άθλιες και αντίξοες συνθήκες που επικρατούσαν στα αγροτόσπιτα – μπαράγκες χωρίς καν τα αναγκαία και στοιχειώδη μέσα πολλές φορές.
Η γριά Μαμή είναι αυτή που πρώτη βίωνε τη μαγεία της έλευσης του νεογέννητου.
Αυτή πρώτη ασπάζονταν στα χέρια της, την νέα ζωή – το νεογέννητο άνθρωπο- που έρχονταν στο κόσμο μας.

Το λειτούργημά της ιδιαίτερα κρίσιμο, με πολλές απαιτήσεις, γεμάτο ευθύνες από αναπάντεχους κινδύνους που ελλόχευαν σε κάθε γέννα – τοκετό ξεχωριστά!
Η Μαμή ήταν συνήθως ηλικιωμένη γυναίκα, που είχε κλείσει το κύκλο της τεκνοποίησης.

Η γριά Μαμή ήταν πράος άνθρωπος, διακρίνονταν για τη σοφία της, την εχεμύθεια και την ταπεινότητά της, την ωριμότητα και την υπευθυνότητα των λόγων και των πράξεών της.
Κατείχε ιδιαίτερες γνώσεις, ικανότητες και δεξιότητες, καθώς χειρίζονταν με υπερευαισθησία, δεξιοτεχνία, μέσα και τεχνικές, ώστε να φέρει το νεογνό στο κόσμο αλλά και να κρατήσει την εγκυμονούσα μητέρα στη ζωή.

Η γριά Μαμή επίσης λατρεύονταν και ως η Γιαγιά η Υπερμητέρα όλων, καθώς τόσο η λεχώνα όσο και το νεογέννητο, ήταν για κάποιες κρίσιμες μάλιστα ώρες στα ¨χέρια της¨ η ύπαρξή τους – η τύχη τους στα δικά της χέρια αφημένες.
Την γιαγιά Μαμή την ημέρα αυτή, σε ένδειξη βαθιάς εκτίμησης και ευγνωμοσύνης, επισκέπτονταν νωρίς το πρωί στο σπίτι της, οι μητέρες, τις οποίες ξεγέννησε το προηγούμενο χρόνο, αλλά και τα προηγούμενα ως δύο χρόνια, προσφέροντάς της δώρα. Κυρίως αυτά ήταν, ποδιά, ζώνη, κάλτσες, σαπούνι, πετσέτα, αλλά και πολλά διάφορα άλλα προϊόντα της παραγωγής τους.

Η υποδοχή από την γιαγιά Μαμή γίνονταν στην είσοδο του σπιτιού της, η οποία τις καλωσορίζει με ευχές και κεράσματα.
Στη συνέχεια ακολουθούσε το πλύσιμο των χεριών της Μαμής, από τις μητέρες και κατόπιν στρώνονταν το τραπέζι με εδέσματα προς τιμήν των επισκεπτριών της.

Το έθιμο του εορτασμού της Ημέρας της γιαγιάς Μαμής ουσιαστικά ήταν στα παλαιότερα χρόνια, συνυφασμένο με την γονιμότητα και γενικότερα με τη καρποφορία της Φύσης, καθώς και με την κάθαρση των ψυχών και τον καθαρμό των σωμάτων.

Το όλο τελετουργικό είχε βαθιές ρίζες στην αγροτική κοινωνία, που απέρρεαν και ήταν μέρος των λατρευτικών ορφικών και διονυσιακών δοξασιών των κατοίκων.
Στη συνέχεια ακολουθεί το έθιμο με τις Αρκούδες και τον Παραδοσιακό Γάμο.

Η αναφορά των δρώμενων ακουμπά την ιστορική περίοδο που οι άνθρωποι της περιοχής του Βώλακα εξαρτιόταν αποκλειστικά από τις γεωργικές και κτηνοτροφικές ασχολίες.

Αποτελούν μια πηγαία έκφραση και τρόπο επίκλησης, των αγροτών ανθρώπων, προς τις επίγειες δυνάμεις της γονιμότητας, με τον ταυτόχρονο ¨διωγμό¨ ¨εξαγνισμό¨ των επιβλαβών, χθόνιων δυνάμεων, που δρουν ανεξέλεγκτα πάνω στη γη, αυτή τη νεκρή περίοδο του καλλιεργητικού κύκλου στην ορεινή περιοχή. Είναι ένα τελετουργικό που παραπέμπει στις αρχαίες θρακικές δοξασίες του Διόνυσου και τελείται αδιάλειπτα, με συνέπεια από πάππου προς πάππου.

ΠΑΡΑΜΟΝΗ ΤΩΝ ΦΩΤΩΝ
Την παραμονή της ημέρας των Φώτων – 5 Ιανουαρίου είναι ο κύριος Αγιασμός των Υδάτων, όπου οι πιστοί με κάποιο οικιακό σκεύος, το μεταφέρουν από την εκκλησία στα σπίτια τους.
Στο καθαγιασμένο αυτό νερό, εξακολουθούν να του αποδίδουν οι βωλακιώτες πιστοί ακόμα και σήμερα ιαματικές, θεραπευτικές ιδιότητες. Κατά την είσοδο του Αγιασμού στο σπίτι, τα μέλη της οικογενείας πίνουν από τον Αγιασμό για υγεία και ευλογία.

Ο παπάς της ενορίας μετά την πρωινή δοξολογία κρατώντας ένα κουβαδάκι με τον Αγιασμό και ένα ματσάκι βασιλικό επισκέπτεται τα σπίτια για να ευλογήσει τους κατοίκους, τους κατοικήσιμους αλλά και τους βοηθητικούς χώρους του σπιτιού που του υποδεικνύουν οι οικοδεσπότες.
Στην είσοδο του σπιτιού, υποδέχονταν τον Ιερέα ο νοικοκύρης του σπιτιού και τα μέλη της οικογένειας κατά σειρά ηλικιακής ιεραρχίας.

Τα μέλη της οικογενείας ασπάζονται το χέρι του παπά με το σταυρό, ο οποίος τους ευλογεί που αυτοί με τη σειρά τους ρίχνουν στο κουβαδάκι με το Άγιασμα νομίσματα -κέρματα για ενίσχυση της εκκλησίας.

Εξαιρετική προσπάθεια από την Έδρα Ποντιακών Σπουδών του ΑΠΘ

Πολύτιμη η συμβολή του Φιλανθρωπικού Ιδρύματος Ιβάν Σαββίδη

Σειρά τεσσάρων επεισοδίων-διαλέξεων για την ιστορία του Ποντιακού Ελληνισμού δημιούργησε η Έδρα Ποντιακών Σπουδών του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.

Κεντρική ιδέα της σειράς διαλέξεων-ντοκιμαντέρ αποτελεί η εξιστόρηση της ιστορίας του Πόντου και του πολιτισμού που αναπτύχθηκε εκεί από τους Έλληνες, καθώς και η εξιστόρηση του ξεριζωμού τους από την «ιστορική πατρίδα». Η χρονική αλληλουχία του έργου, που χωρίζεται σε τέσσερις μεγάλες περιόδους, επιτρέπει στον θεατή να αποκτήσει μια ολοκληρωμένη εικόνα της παρουσίας των Ελλήνων στον Πόντο στα αρχαία, βυζαντινά και οθωμανικά χρόνια, καθώς και στη νεότερη περίοδο κατά την οποία επικράτησε το κίνημα των Νεοτούρκων και στη συνέχεια του Κεμάλ, με τις γνωστές συνέπειες για τον Ελληνισμό.

Στα τέσσερα επεισόδια, ο Επίκουρος Καθηγητής της Έδρας Ποντιακών Σπουδών του ΑΠΘ, Κυριάκος Στ. Χατζηκυριακίδης, και ο επιστημονικός συνεργάτης της Έδρας, Δρ. Θεοδόσιος Αρ. Κυριακίδης, «διατρέχουν» την ιστορία περίπου τριών χιλιάδων ετών και υπογραμμίζουν την οικονομική, πολιτιστική και πολιτική δραστηριότητα των Ελλήνων του Πόντου.

«Πρόκειται για μια εξαιρετική πρωτοβουλία των συναδέλφων στην Έδρα Ποντιακών Σπουδών του Πανεπιστημίου μας η οποία αναδεικνύει το υψηλό επίπεδο της δουλειάς τους, τη βαθιά αγάπη που τρέφουν για τα επιστημονικά τους πεδία, αλλά και τις ποικίλες δράσεις εξωστρέφειας του Αριστοτελείου. Η σειρά αυτή των διαλέξεων φωτίζει τη βαρυσήμαντη ιστορία του Ποντιακού Ελληνισμού, προσφέροντας στο κοινό τη δυνατότητα να γνωρίσει πληρέστερα τις πτυχές της», επισημαίνει ο Πρύτανης του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, Καθηγητής Νικόλαος Γ. Παπαϊωάννου.

Η δημιουργία των τεσσάρων αυτών σύντομων επεισοδίων, με τη στήριξη του Φιλανθρωπικού Ιδρύματος Ιβάν Σαββίδη και του τηλεοπτικού σταθμού Open Beyond, έχει σκοπό να προσφέρει με απλό και κατανοητό λόγο χρήσιμη και αναγκαία ενημέρωση στο ελληνικό κοινό σχετικά με την ιστορία και τον πολιτισμό του Ελληνισμού του Πόντου.

Η Έδρα Ποντιακών Σπουδών του ΑΠΘ, εξωστρεφής από την ίδρυσή της (2017), επιχειρεί και με αυτό τον τρόπο το άνοιγμα στην κοινωνία, συμβάλλοντας στη γνώση της ιστορίας του Ποντιακού Ελληνισμού.

Όσοι/όσες επιθυμούν μπορούν να παρακολουθήσουν τα τέσσερα επεισόδια της σειράς των διαλέξεων-ντοκιμαντέρ στο κανάλι της Έδρας Ποντιακών Σπουδών του ΑΠΘ στο Youtube, στους ακόλουθους συνδέσμους αντίστοιχα για κάθε επεισόδιο:

Α επεισόδιο

Β επεισόδιο

Γ επεισόδιο 

Δ επεισόδιο