Δρ. Σταμπουλής Δημήτρης
Ο μήνας Μάρτης είναι συνυφασμένος και με την επιστροφή των αποδημητικών πουλιών – χελιδονιών, αλλά και με τον ερχομό της Άνοιξης, με την αναγέννηση και την αναζωογόνηση της χλωρίδας και πανίδας – της Φύσης. Λαϊκές τελετουργίες του χωριού μας: Οι κάτοικοι του χωριού μας, στο Βώλακα Δράμας, την πρώτη ημέρα του μήνα 1η Μάρτη, σε τρία διαφορετικά σημεία της αυλής του σπιτιού τους, ανάβανε εστίες από φωτιές. Ως γνωστόν η θεά Εστία πέρα από προστάτιδα του Σπιτιού και της Οικογενειακής Ζωής, αντιπροσώπευε την Γη και ολόκληρο το Σύμπαν.
Επίσης την μέρα αυτή, την τιμητική τους έχουν, το αλώνι και ο αχυρώνας: βοηθητικοί μεν χώροι της ζωής τους, κύριοι και βασικοί όμως για την επιβίωσή τους, καθώς μεγάλο μέρος των ασχολιών τους εδράζονταν σ΄ αυτούς. Έτσι θεωρούνταν από τους σημαντικότερους και ζωτικότερους χώρους στον διαρκή αγώνα της επιβίωσης.
Στις αχυρώνες, οι γεωργοί συγκέντρωναν πολύτιμα προϊόντα και αγαθά, καθώς και άλλα χρήσιμα αντικείμενα από/για το βιός τους. Οι ζωοτροφές, κυρίως άχυρα και χόρτα καθώς επίσης εκεί φυλάσσονταν και τα γεωργικά τους εργαλεία. Οι φωτιές συμβολίζουν το ζέσταμα της γης και ο καπνός που αναδύονταν απάλλασσε τον χώρο από μιάσματα. Σύμφωνα με τις αντιλήψεις εκείνης της εποχής, το τελετουργικό αποσκοπούσε στον εξαγνισμό του χώρου από τα κακά πνεύματα, το κακό μάτι, τα πάθη, τις κακίες και τα μίση των γειτόνων και μη-, που πιθανόν να έχουν σωρευτεί στον εκάστοτε χώρο Σπίτι και Αχυρώνα!!!
Το πρωί της ημέρας αυτής, ως επί το πλείστον τα παιδιά πήγαιναν στ΄ αλώνια και στις αχυρώνες, που βρίσκονται περιμετρικά του οικισμού. Εκεί κτυπούν τα κουδούνια κατά μήκος της περίφραξης ή των συνόρων, για να τρομάξουν τα φίδια και τις σαύρες. Να τρέψουν τα φίδια σε φυγή από το αλώνι και την αχυρώνα, τα οποία την περίοδο αυτή βγαίνουν από τον λήθαργο της χειμέριας νάρκης τους. Τα παιδιά με την αθωότητα που τα διακρίνει, κουδουνίζουν στη φύση για να ξυπνήσει από το ¨βαθύ ύπνο¨ του Χειμώνα. Προκαλούν με τον ήχο από τα κουδούνια την Ανάσταση της Φύσης και αναγγέλλουν τον ερχομό της Άνοιξης.
Σ΄ έναν πληθυσμό αποκλειστικά αγροτικό που ζούσε σε παρατεταμένη βαρυχειμωνιά, το ξύπνημα της Φύσης από τη χειμερία νάρκη αποτελούσε τον βασικό παράγοντα για τη βλάστηση και την ευφορία των αγρών. Επικρατούσε η αντίληψη στους παλαιοτέρους, πως τα δαιμονισμένα πνεύματα δεν αντέχουν τον εκκωφαντικό θόρυβο και έτσι τρέπονται σε φυγή.
ΤΟ ΕΘΙΜΟ ΤΗΣ ΧΑΣΚΑΣ
Το βράδυ της Κυριακής ο νοικοκύρης του σπιτιού έδενε στην μια άκρη μιας βέργας μία κλωστή και στην άλλη άκρη της ένα παστέλι ή ένα αυγό. Την βέργα με το παστέλι και το αυγό την ανεβοκατεβάζει στα στόματα των παιδιών, τα οποία κάθονται περιμετρικά από το τραπέζι και προσπαθούν ενώ αιωρείται από τον νοικοκύρη μπροστά από τα στόματά τους να το δαγκώσουν. Τα χέρια των παιδιών είναι δεμένα ενώ αιωρείται το παστέλι/αυγό μπρος από τα στόματα των καθισμένων παιδιών.
ΚΑΘΑΡΑ ΔΕΥΤΕΡΑ
Την Καθαρά Δευτέρα, όταν αρχινούσε η νηστεία, οι νοικοκυρές έβγαζαν όλα τα οικιακά σκεύη μαγειρικής από τη κουζίνα και τα έπλεναν με σταχτόνερο, για να τα απολυμάνουν, από κάθε μη-νηστίσιμες ουσίες, ίχνη τους που πιθανόν να υπήρχαν. Την ημέρα αυτή τα μη-νηστίσιμα φαγώσιμα που απομένανε τα προσφέρανε στους αθίγγανους, οι οποίοι παραδοσιακά την ημέρα αυτή κάνανε έντονη την παρουσία τους στο χωριό μας. Την Παρασκευή το βράδυ οι νοικοκυρές μεταφέρουν στην εκκλησία σιτάρι ωμό ή βραστό, το οποίο ο παπάς την επομένη ημέρα του Αγίου Θεοδώρου το ευλογεί. Το σιτάρι αυτό είναι προς υγεία των ζώων που χρησιμοποιούνταν κυρίως για μεταφορές όπως Γαϊδούρια, Μουλάρια, Άλογα.
ΑΓΙΩΝ ΘΕΟΔΩΡΩΝ
Την ημέρα των Αγίων Θεοδώρων οι κάτοικοι του χωριού προσέρχονταν μετά τον εκκλησιασμό, στο παρεκκλήσι των Αγίων που βρίσκεται μέσα στη σπηλιά στους πρόποδες του λόφου νότια του χωριού. Μετά την θεία λειτουργία, στα παρακείμενα αλώνια στους πρόποδες, διοργάνωναν μεγάλο γλέντι αποκλειστικά με νηστίσιμα εδέσματα με τη συμμετοχή όλων των κατοίκων. Οι πλειονότητα των κατοίκων – με εξαίρεση τα νεογνά και τους αρρώστους, την περίοδο της Σαρακοστής, βρίσκονταν σε απόλυτη τριήμερη νηστεία (αποχή από τροφές) και μετά από την λειτουργία της Τετάρτης έπαιρναν το αντίδωρο και συνέχιζαν την νηστεία.
Όλη η περίοδος της Σαρακοστής, θεωρούνταν/ται πένθιμη περίοδος, κατά την οποία, πέραν της ταφής των νεκρών, δεν διεξάγονταν μήτε αρραβώνες, γάμοι, βαπτίσεις αλλά ούτε και τα καθιερωμένα γλέντια στις δυο γειτονιές, που γίνονταν όλες τις Κυριακές του χρόνου μετά από τον κυριακάτικο εκκλησιασμό. Οι κάτοικοι από τις δύο γειτονιές διασκέδαζαν την ημέρα αυτή μαζί και είναι αξιομνημόνευτο αυτό το γεγονός, το οποίο οφείλεται στην βαθιά πίστη της συγχώρεσης και της ταπείνωσης των κατοίκων.
25η ΗΜΕΡΑ ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΜΟΥ
Εξάλλου την ημέρα του Ευαγγελισμού – 25 Μαρτίου – επισκέπτονταν παρέες – παρέες κάτοικοι του χωριού τα μαντριά των κτηνοτρόφων, όπου την ημέρα αυτή γίνονταν το σημάδεμα στα αυτιά κυρίως των νεογέννητων ζώων – προτού βγουν στην ελεύθερη βοσκή. Έχει αναπαραχθεί και αναγεννηθεί το κοπάδι και η νέα γενιά είναι έτοιμη πλέον να σμίξει και να ενσωματωθεί στο κοπάδι και στην όλη παραγωγική διαδικασία. Όπως προείπα ήταν μεγάλη αμαρτία για την γυναίκα η σύλληψη παιδιού την ημέρα του Ευαγγελισμού καθώς θεωρούσαν τα Χριστούγεννα αποκλειστική ημέρα γέννησης του θεανθρώπου. Πίστευαν διάφορες εκδοχές, πως το παιδί αυτό θα γεννιούνταν ¨προβληματικό¨, δεν θα είχε καμία προκοπή και στην καλύτερη περίπτωση θα γίνονταν καλικαντζαράκι.
Οι προκαταλήψεις και οι δεισιδαιμονίες, βασίζονται/αν στην αμάθεια του κόσμου, που την επιβουλεύονται/ν οι διάφοροι δυνάστες, προκειμένου να διατηρήσουν τα προνόμιά τους. Οι άνθρωποι των κατώτερων κοινωνικά στρωμάτων είναι πιο επιρρεπείς στις δεισιδαιμονίες, χωρίς ν΄ αποκλείονται και οι πιστοί από άλλες κοινωνικές ομάδες, ανεξαρτήτως ηλικίας, φύλλου και μορφωτικού επιπέδου.
