Η αναφορά των δρώμενων ακουμπά την ιστορική περίοδο που οι άνθρωποι της περιοχής του Βώλακα εξαρτιόταν αποκλειστικά από τις γεωργικές και κτηνοτροφικές ασχολίες.
Αποτελούν μια πηγαία έκφραση και τρόπο επίκλησης, των αγροτών ανθρώπων, προς τις επίγειες δυνάμεις της γονιμότητας, με τον ταυτόχρονο ¨διωγμό¨ ¨εξαγνισμό¨ των επιβλαβών, χθόνιων δυνάμεων, που δρουν ανεξέλεγκτα πάνω στη γη, αυτή τη νεκρή περίοδο του καλλιεργητικού κύκλου στην ορεινή περιοχή. Είναι ένα τελετουργικό που παραπέμπει στις αρχαίες θρακικές δοξασίες του Διόνυσου και τελείται αδιάλειπτα, με συνέπεια από πάππου προς πάππου.
ΠΑΡΑΜΟΝΗ ΤΩΝ ΦΩΤΩΝ
Την παραμονή της ημέρας των Φώτων – 5 Ιανουαρίου είναι ο κύριος Αγιασμός των Υδάτων, όπου οι πιστοί με κάποιο οικιακό σκεύος, το μεταφέρουν από την εκκλησία στα σπίτια τους.
Στο καθαγιασμένο αυτό νερό, εξακολουθούν να του αποδίδουν οι βωλακιώτες πιστοί ακόμα και σήμερα ιαματικές, θεραπευτικές ιδιότητες. Κατά την είσοδο του Αγιασμού στο σπίτι, τα μέλη της οικογενείας πίνουν από τον Αγιασμό για υγεία και ευλογία.
Ο παπάς της ενορίας μετά την πρωινή δοξολογία κρατώντας ένα κουβαδάκι με τον Αγιασμό και ένα ματσάκι βασιλικό επισκέπτεται τα σπίτια για να ευλογήσει τους κατοίκους, τους κατοικήσιμους αλλά και τους βοηθητικούς χώρους του σπιτιού που του υποδεικνύουν οι οικοδεσπότες.
Στην είσοδο του σπιτιού, υποδέχονταν τον Ιερέα ο νοικοκύρης του σπιτιού και τα μέλη της οικογένειας κατά σειρά ηλικιακής ιεραρχίας.
Τα μέλη της οικογενείας ασπάζονται το χέρι του παπά με το σταυρό, ο οποίος τους ευλογεί που αυτοί με τη σειρά τους ρίχνουν στο κουβαδάκι με το Άγιασμα νομίσματα -κέρματα για ενίσχυση της εκκλησίας.
Η παραμονή των Φώτων είναι μια από τις αυστηρώς νηστίσιμες ημέρες της ορθοδοξίας, κατά την οποία δεν τρώγεται ούτε λάδι.
Στο βραδινό Δείπνο, ¨στρώνεται τραπέζι¨, όπως την παραμονή των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς ακολουθώντας περίπου την ίδια διαδικασία προετοιμασίας τέλεσης των εθίμων.
Το τσουρέκι που προσφέρονταν στο τραπέζι της παραμονής των Θεοφανίων στην επιφάνειά του τοποθετούσαν σε σχήμα σταυρού καρύδια που αντιστοιχούσαν στα μέλη της οικογένειας, στο ποντίκι, στο σπίτι, στο Χριστό. Στο τραπέζι αυτό επίσης τοποθετείται η εικόνα της βάπτισης του Ιησού Χριστού.
Ο αρχηγός της οικογενείας αυτή την νύχτα, θυμιάτιζε όλους τους χώρους του σπιτιού ακόμη τους στάβλους των ζώων και τις αποθήκες, ψάλλοντας ο απολυτίκιο της Βάπτισης του ιωάννη: ¨Εν Ιορδάνη βαπτιζομένου σου Κύριε …¨, για να απομακρύνει τα κακά πνεύματα και τους Καλικαντζάρους.
Τα λαϊκά θεάματα του τριημέρου των Θεοφανίων είναι από τα πλέον συναρπαστικά δρώμενα που διεξάγονται στο χωριό στην διάρκεια του ημερολογιακού έτους.
ΑΝΗΜΕΡΑ ΤΩΝ ΦΩΤΩΝ
Την ημέρα των Θεοφανίων τα παιδιά μετά τον εκκλησιασμό επισκέπτονται τα σπίτια και κάνουν γνωστό στο νοικοκύρη του σπιτιού το χρέος που έχει αυτός αλλά και αυτό που έχει κληρονομήσει από τους προγόνους του.
Το αξιομνημόνευτο αυτό έθιμο, χρόνο με το χρόνο, δυστυχώς όπως και πολλά άλλα, θεωρώντας πως δεν συνάδει με τα ορθόδοξα ήθη, παίρνει το δρόμο της λήθης και της λησμονιάς.
Πριν από μερικά χρόνια, την πρώτη ημέρα – 6 Ιανουαρίου – των Θεοφανίων διαγκωνίζονταν το πλήθος των πιστών που κατέκλυζε την εκκλησία, από τις πρώτες πρωινές ώρες και πριν ξημερώσει. Και ενώ έπαιρνε μέρος η θεία λειτουργία των Θεοφανίων στην εκκλησία του χωριού μας διενεργούνταν ταυτόχρονα και η πλειοδοτική δημοπρασία της Άγιας εικόνας της Παναγίας και του Αγίου Τιμίου Σταυρού, τις οποίες τοποθετούσαν σε τρίποδα στη μέση του χώρου.
Σήμερα – και από το 1947 – η εκκλησιαστική επιτροπή, διεξάγει την παραδοσιακή δημοπρασία βάζοντας ένα ξυπνητήρι μία καθορισμένη ώρα να κτυπήσει ενώ διεξάγεται η δημοπρασία – οι χρηματικές προσφορές των εκκλησιαζόμενων για την αγορά των εκτεθειμένων άγιων αντικειμένων.
Την στιγμή που θα κτυπήσει το ξυπνητήρι αυτού/ής που θα συμπέσει ταυτόχρονα η προσφορά του/της αναδεικνύεται ο/η τυχερός/η ο/η οποίος/α κερδίζει την Εικόνα και τον Σταυρό.
Οι τυχεροί της δημοπρασίας είναι και οι “κουμπάροι” στην βάπτιση που θα ακολουθήσει και οι επιφανείς, επίτιμοι εορταζόμενοι της ημέρας των Φώτων – του Αγιασμού των Υδάτων. Αυτοί οργανώνουν γιορτή όπου θα υποδεχθούν και θα φιλέψουν στο σπίτι τους σχεδόν όλους τους κατοίκους του χωριού, οι οποίοι τους εύχονται υγεία και ευτυχία.
Μετά την τέλεση της θείας λειτουργίας στην εκκλησία ακολουθεί ιερά πομπή για την τελετή του Αγιασμού των Υδάτων σε παρακείμενο σιντριβάνι στο κέντρο του χωριού.
Μετά το πέρας της επαναλαμβανόμενης δοξολογίας στην στέρνα, ακολουθεί η ρίψη του Ιερού Σταυρού (του μικρού Σταυρού), στο Σιντριβάνι, όπου οι νέοι ρίχνονται στα κρύα νερά του, για ν΄ ανασύρουν τον Ιερό Σταυρό. Αφού ασπασθούν την βάπτιση του τιμίου Σταυρού οι πιστοί, ακολουθεί με τη σειρά του ο παπάς της ενορίας μας, να βουτήξει το πόδι του στα αγιασμένα νερά του σιντριβανιού.
Ακολουθεί η περιφορά του Ιερού Σταυρού πάνω σε δίσκο, σε όλα τα σπίτια του χωριού από τον νέο, ο οποίος ανέσυρε τον Σταυρό από τα βαπτισμένα, αγιασμένα νερά του Σιντριβανιού. Αφού ασπαστούν το Σταυρό οι πιστοί κάτοικοι εναποθέτουν και χρήματα, τα οποία προσφέρονται για τις ανάγκες της εκκλησίας.
Μετά το βάπτισμα των υδάτων, σειρά έχει το έθιμο της “Μπάρας”.
Ομάδα νέων ανθρώπων με τη συνοδεία παραδοσιακών μουσικών οργάνων, παίζοντας, τραγουδώντας και χορεύοντας τοπικούς σκοπούς επισκέπτονται τους νεόνυμφους που παντρεύτηκαν στο διάστημα της περασμένης χρονιάς, στα σπίτια τους και τους οδηγούν έναν – έναν στα βαπτισμένα νερά του Σιντριβανιού.
Οι νεόνυμφοι πρέπει να διασχίσουν τα νερά του σιντριβανιού από τη μία άκρη στην άλλη. Η επαφή με το αγιασμένο νερό είναι για ευλογία, υγεία και δημιουργία. Οι συνοδοί έρχονται πολλές φορές στη δυσάρεστη θέση να εξαναγκάσουν νεόνυμφους να διασχίσουν το Σιντριβάνι.
Ακολουθεί η γενίκευση του εθίμου αυτού, όπου ρίχνονται άτομα, τα οποία δεν παρευρέθηκαν στον εκκλησιασμό ή στο βάπτισμα των υδάτων. Συμβολική είναι η προσφορά χρηματικού αντίτιμου προς την ομάδα που οδηγεί και πολλές φορές εξαναγκάζει τα άτομα αυτά στο Σιντριβάνι (στη Στέρνα).