«Γιατί πάντα το μέτρο νικά,
φτάνει μόνο τ΄ όνομά του να πεις
κι αν το κάμεις κυβερνήτη στα έργα σου,
τότε ωφέλειες θα βρεις μοναχά.
Πράξεις πάνω απ΄ το μέτρο
ποτέ στους ανθρώπους δε φέρνουν καλό,
πιο τρανές συμφορές σ΄ ένα σπίτι σωρεύουν,
αν θυμός θεϊκός το χτυπήσει»
(«Μήδεια», στιχ. 125-130).
Η έννοια του «Μέτρου» στην αρχαία ελληνική φιλοσοφία ήταν κυρίαρχη και διαπότιζε κάθε πτυχή της ατομικής ζωής αλλά και της κοινωνικής συμπεριφοράς των πολιτών. Οι μαθηματικές αναλογίες, οι αρχιτεκτονικοί σχεδιασμοί, τα έργα τέχνης ακόμη και πολεοδομικές επιλογές εμπεριείχαν τους βασικούς κανόνες του μέτρου.
Συναφής και παράγωγη ταυτόχρονα με την έννοια του μέτρου είναι και η έννοια της «Συμμετρίας» που υποδηλώνει ή και παραπέμπει άμεσα σε μία κατάσταση όπου κυριαρχεί η ισορροπία, η αντιστοιχία και ίσως η ισοτιμία μεταξύ δύο ή περισσοτέρων στοιχείων υλικών ή πνευματικών.
Στην αντίπερα όχθη η «Ασυμμετρία» φανερώνει μία κατάσταση από την οποία απουσιάζει η ισορροπία, η ισοτιμία και ο αρμονικός ισοσκελισμός μεταξύ δύο ή περισσοτέρων στοιχείων (υλικών, πνευματικών). Η «ασυμμετρία» νοηματικά εμπεριέχει και το στοιχείο της αναντιστοιχίας και της δυσαναλογίας.
Η «ασυμμετρία» ως φαινόμενο απαντάται και στη φύση και τότε μιλάμε για την «Εντροπία» που δηλώνει το «βαθμό αταξίας» σε ένα φυσικό σύστημα. Βέβαια η φύση λειτουργεί σύμφωνα με τους κοσμικούς νόμους της Συμμετρίας χωρίς ωστόσο να αποκλείει παντελώς και έναν ελάχιστο βαθμό Ασυμμετρίας.
Μπορεί ο μικρός βαθμός «Ασυμμετρίας» να μην δημιουργεί προβλήματα στη λειτουργία του σύμπαντος, αλλά δεν μπορούμε να εφησυχάζουμε ως πολιτικό σύστημα όταν η ασυμμετρία λαμβάνει πολιτικά χαρακτηριστικά και τείνει να λαμβάνεται ως “πολιτική κανονικότητα” της Δημοκρατίας μας.
Ο όρος της «Πολιτικής Ασυμμετρίας» δεσπόζει τα τελευταία χρόνια στην πολιτική ζωή του τόπου μας και ιδιαίτερα μετά τις δύο εκλογικές αναμετρήσεις του 2023 και τις ΕυρωΕκλογές του 2024.
Η «Πολιτική Ασυμμετρία» ανιχνεύεται σε διάφορα επίπεδα και περιγράφει την “δυσαναλογία μεταξύ των κοινωνικών απαιτήσεων και των επεξεργασμένων / αποδεκτών πολιτικών λύσεων που προσφέρονται διαχρονικά”
Με άλλα λόγια παρατηρείται το φαινόμενο των “μειωμένων προσδοκιών” από μέρους του κοινωνικού σώματος στο βαθμό που το πολιτικό σύστημα και η πολιτική διακυβέρνηση δεν ανταποκρίνονται στην επιθυμία των πολιτών για δομικές μεταρρυθμίσεις και αλλαγές. Σε αυτό ακριβώς το σημείο, δηλαδή, ανάμεσα στις απαιτήσεις του κοινωνικού σώματος και στην αδυναμία ή απροθυμία του πολιτικού συστήματος να ανταποκριθεί θετικά σε αυτές (απαιτήσεις) εμφανίζεται και επωάζεται η «Πολιτική Ασυμμετρία».
Επί το λαϊκότερον η «Πολιτική Ασυμμετρία» πηγάζει από τη μεγάλη δυσαναλογία ισχύος (εκλογικής…) μεταξύ του κυβερνώντος κόμματος (ΝΔ) και των δύο άλλων κύριων πολιτικών κομμάτων της αντιπολίτευσης (ΣΥΡΙΖΑ, ΠΑΣΟΚ). Κι αυτό επιβεβαιώνεται και μαθηματικά αφού το άθροισμα της δύναμης των δύο κομμάτων της αντιπολίτευσης (ΣΥΡΙΖΑ +ΠΑΣΟΚ) ισούται ή υπολείπεται της εκλογικής δύναμης του κυβερνώντος κόμματος (ΝΔ).
Πάνω σε αυτό το επίπεδο της Πολιτικής Ασυμμετρίας “ανθοφορεί” και η απογοήτευση των πολιτών στο βαθμό που την αδυναμία, την απροθυμία ή και την ανικανότητα της κυβέρνησης αδυνατεί να την αντισταθμίσει η αντιπολίτευση (μείζων και ελάσσων). Πολλοί, δε, μιλούν για την εικόνα της αντιπολίτευσης που δεν εμπνέει και δεν πείθει και δείχνει να είναι το «μαύρο κουτί» της δημοκρατίας μας και του πολιτικού μας συστήματος γενικότερα.
Η αδυναμία αυτή της αντιπολίτευσης να ελέγχει αποτελεσματικά την κυβέρνηση και να διατυπώνει με πειστικό τρόπο εναλλακτική πρόταση διακυβέρνησης συνιστά το μείζον πρόβλημα της δημοκρατίας μας. Κι αυτό γιατί η δημοκρατία και το πολιτικό μας σύστημα χρειάζεται και τα θεσμικά αντίβαρα απέναντι στην εξουσία της κυβέρνησης και στην κακή ή και αλαζονική άσκηση αυτής.
Η σημερινή, δηλαδή, αντιπολίτευση (μείζων και ελάσσων) δεν φαίνεται να ανταποκρίνεται σωστά και πειστικά στο ρόλο του “θεσμικού αντίβαρου”. Κυρίαρχη είναι η εικόνα-πεποίθηση του εκλογικού σώματος πως οι σημερινοί παίκτες – πρωταγωνιστές – αρχηγοί της αντιπολίτευσης αδυνατούν να μεταβάλουν-ανατρέψουν τους κομματικούς συσχετισμούς με αποτέλεσμα να παγιώνεται η απόλυτη πολιτική δεσποτεία του κυβερνητικού κόμματος.
Αυτή, όμως, η «Πoλιτική Ασυμμετρία» συνιστά ένα επικίνδυνο ή και καταστροφικό πλήγμα στο “μαλακό υπογάστριο” της Δημοκρατίας αλλά και στο πολιτικό μας σύστημα. Κι αυτό γιατί η χαμένη πολιτική ισορροπία αυξάνει τα φαινόμενα αλαζονείας της κυβέρνησης αφού εκλείπει ο φόβος και η απειλή εναλλαγής της εξουσίας που συνήθως λειτουργούν αποτρεπτικά σε φαινόμενα αυταρχισμού και κατάχρησης της εξουσίας.
Να, λοιπόν, που φθάσαμε να αναπολούμε το παλιό δικομματικό σύστημα με όλα τα αρνητικά του που κάποτε το αναθεματίζαμε ως το τρωκτικό της δημοκρατίας μας. Η δημοκρατία για να λειτουργεί υγιώς χρειάζεται και τα σχετικά θεσμικά αντίβαρα (με κυρίαρχο αυτό της αντιπολίτευσης και όχι μόνον…), τα γνωστά και ως checks and balances.
Τα εκλογικά αποτελέσματα των διπλών εκλογών του 2023 και των φετινών Ευρω-Εκλογών συνειρμικά μας παραπέμπουν στο μακρινό 1977, όπου η ΝΔ με ποσοστό 41,8% απείχε πολύ από το ΠΑΣΟΚ του 25,4% και της ΕΔΗΚ του 12%. Ωστόσο υπάρχει μία δομική και πολιτική διαφορά στον δικομματισμό και στην πολιτική ασυμμετρία του 1977. Τότε το ΠΑΣΟΚ με ορμή και πάθος απορροφώντας τις δυνάμεις της ΕΔΗΚ φάνταζε ως η επόμενη κυβέρνηση με το σαγηνευτικό σύνθημα «Αλλαγή».
Μία άλλη παράμετρος της σημερινής πολιτικής ασυμμετρίας είναι και το μοναδικό γεγονός στα εκλογικά και πολιτικά χρονικά το κυβερνών κόμμα να αυξάνει τη δύναμή (εκλογές 2023) του με παράλληλη μείωση των ποσοστών της αξιωματικής αντιπολίτευσης ή την φθορά του στις ΕυρωΕκλογές του 2024 να μην μπορεί η αντιπολίτευση (ΣΥΡΙΖΑ, ΠΑΣΟΚ) να την κεφαλαιοποιήσει (μείωση ποσοστών του ΣΥΡΙΖΑ, μικρή και ακίνδυνη για τη ΝΔ άνοδο του ΠΑΣΟΚ)
Τα εκλογικά αποτελέσματα των ΕυρωΕκλογών επιβεβαίωσαν και επικύρωσαν την Πολιτική Ασυμμετρία που χαρακτηρίζει το πολιτικό μας σύστημα από τις διπλές εκλογές του 2023. Φαίνεται πως το κομματικό μας σύστημα και η Δημοκρατία μας έχασαν τα ζύγια τους και μας κληροδοτούν μία εκκρεμότητα για τον εναπομείναντα πολιτικό χρόνο μέχρι τις επόμενες εκλογές (2027;).
Στην προοπτική μιας τρίτης κυβερνητικής θητείας της ΝΔ πολλοί είναι αυτοί που προτρέπουν την αντιπολίτευση (μείζων και ελλάσων) να αλλάξει συμπεριφορά και τακτική και να δράσει με λειτουργικό και προγραμματικό τρόπο. Μία αντιπολίτευση, δηλαδή, που θα κρίνει αυστηρά, θα ελέγχει αποτελεσματικά την κυβέρνηση, θα αντιπροτείνει τη δική της εναλλακτική κυβερνητική πρόταση, αλλά και θα συναινεί εποικοδομητικά όπου πρέπει.
Διαφορετικά, όπως φαίνεται και από τα πρόσφατα εκλογικά αποτελέσματα, θα ζήσουμε ως πολιτικό σύστημα μία βίαιη μετατόπιση των τεκτονικών πλακών της πολιτικής και της δημοκρατίας που θα συντηρεί όχι μόνον τις πολιτικές παθογένειες της «Πολιτικής Ασυμμετρίας» αλλά ενδεχομένως θα ευνοήσει και κάποιους πολιτικούς θύλακες της «αντισυστημικότητας».
Η άνοδος των ποσοστών της ακροδεξιάς τόσο στην Ευρώπη όσο και στην Ελλάδα (με τις δικές της ιδιαιτερότητες: πατριωτική, θρησκευτιική…) αυξάνει τον κίνδυνο γιγάντωσης της αντισυστημικότητας με όποια χαρακτηριστικά κι αν αυτή λαμβάνει. Ενδιαφέρον στοιχείο των εκλογικών αποτελεσμάτων των ΕυρωΕκλογών είναι και υποχώρηση των ποσοστών της αριστεράς παρόλη την σταθερότητα του ΚΚΕ.
Επειδή, λοιπόν, η Φύση και η Πολιτική απεχθάνονται το κενό και επειδή η «Συμμετρία» συνιστά το δομικό στοιχείο της Δημοκρατίας είναι ανάγκη να ξαναβρούμε ως κοινωνία και πολιτικό σύστημα τα παλιά και άκρως αποτελεσματικά «Θεσμικά αντίβαρα». Κι αυτό γιατί το μέτρο των αρχαίων Αθηναίων, ο Οστρακισμός, που λειτουργούσε αποτρεπτικά στην αλαζονική ή τυραννική συμπεριφορά κάποιου, δεν συνάδει με την σύγχρονη αντίληψη περί δημοκρατίας.
Διαφορετικά υπάρχει ο κίνδυνος, και ας μην φανεί αυτό ως κινδυνολογία, η «πολιτική ασυμμετρία» να πυροδοτήσει κι άλλες ασυμμετρίες στην κοινωνική μας συμπεριφορά με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την υγεία και την ηθική του πολιτισμού μας.
Το «Ασύμμετρον» συνιστά την χέουσα πληγή της Δημοκρατίας μας…
*ΠΗΓΗ: Blog “ΙΔΕΟπολις”
του Ηλία Γιαννακόπουλου, Φιλόλογου
