Μετά την απελευθέρωση της Μακεδονίας (1912-1913) και την ενσωμάτωσή της στο ελληνικό κράτος, η διαίρεσή της σε νέες διοικητικές ενότητες (Γενική Διοίκηση Μακεδονίας, Νομοί, Υποδιοικήσεις-Επαρχίες), σύμφωνα με την ελληνική νομοθεσία και σε αντικατάσταση εκείνων του οθωμανικού διοικητικού συστήματος (σατζάκια, καζάδες), πραγματοποιήθηκε κατά το διάστημα 1914-1915 και προηγήθηκε όπως είναι λογικό της σύστασης των δήμων και κοινοτήτων της περιοχής.
Ο Νομός Δράμας με πρωτεύουσα τη Δράμα, συστάθηκε ως ένας εκ των πέντε (5) νομών της Μακεδονίας (νομοί Θεσσαλονίκης, Κοζάνης, Φλωρίνης, Σερρών και Δράμας) με το Βασιλικό Διάταγμα της 31-3-1915 (ΦΕΚ 120/1-4-1915 τ. Α) ΄΄Περί διοικητικής διαιρέσεως των νέων χωρών΄΄, το οποίο εκδόθηκε σε εφαρμογή εξουσιοδότησης του ν. 524/24-12-1914 (ΦΕΚ 404/1914 τ. Α) ΄΄Περί διοικητικής διαιρέσεως και διοικήσεως των νέων χωρών΄΄.
Ο Νομός Δράμας σύμφωνα με το εν λόγω Βασιλικό Διάταγμα συμπεριελάμβανε τις Υποδιοικήσεις (Επαρχίες):
α. Δράμας
β. Καβάλας στην οποία εντάχθηκε η πρώην Υποδιοίκηση Θάσου
γ. Πραβίου
δ. Νέστου (Σαρή Σαμπάν)
Στη συνέχεια με το Ν. 3191/1924 (ΦΕΚ 193/11-8-1924) οι Υποδιοικήσεις Καβάλας, Πραβίου, Νέστου και Θάσου (η οποία είχε επανασυσταθεί) αποσπάστηκαν από το Ν. Δράμας και αποτέλεσαν το Ν. Καβάλας.
Οι κοινότητες και οι ελάχιστοι δήμοι της απελευθερωμένης Μακεδονίας (1912-1913) συνέχισαν να λειτουργούν όπως ακριβώς προϋπήρχαν στο Οθωμανικό Διοικητικό Σύστημα, μέχρις ότου προσαρμοστούν και αναγνωριστούν επίσημα από το Ελληνικό Κράτος ως Οργανισμοί Τοπικής Αυτοδιοίκησης (Δήμοι και Κοινότητες) του Ελληνικού Διοικητικού συστήματος το 1918 και μετέπειτα, σύμφωνα με το Ν. 1051/1917 (ΦΕΚ 259/13-11-1917 τ. Α) ΄΄Περί συστάσεως και διοικήσεως δήμων και κοινοτήτων εν ταις νέαις χώραις΄΄.
Οι δήμοι και οι κοινότητες της Μακεδονίας και ειδικότερα της περιοχής μας από την απελευθέρωσή της το 1913 και μέχρι το 1918, δεν ακολούθησαν την πορεία των αντίστοιχων αυτοδιοικητικών δομών της υπόλοιπης Ελλάδας που λειτουργούσαν σύμφωνα με την ισχύουσα τότε ελληνική νομοθεσία (Νόμος ΔΝΖ του 1912 ΄΄Περί Δήμων και Κοινοτήτων΄΄ – ΦΕΚ 58/14-2-1912 τ.Α). Επί της ουσίας αποτελούσαν μέρος ενός ιδιότυπου κράματος του ελληνικού και οθωμανικού διοικητικού συστήματος, το οποίο ίσχυσε και για άλλους θεσμούς (π.χ. απονομή δικαιοσύνης με κράμα ελληνικής και οθωμανικής νομοθεσίας) σύμφωνα με το Ν. 4134/1913 ΄΄Περί διοικήσεως των στρατιωτικώς κατεχομένων χωρών΄΄ (ΦΕΚ 41/2-3-1913 τ. Α).
Τα κενά διοίκησης στο μεσοδιάστημα καλύφθηκαν με αποφάσεις των διορισθέντων τότε νομαρχών και του Γενικού Διοικητή Μακεδονίας. Έτσι με διορισμό καλύφθηκαν τα κενά στους ελάχιστους δήμους, όπου κατά το πρώτο διάστημα διατηρήθηκαν τα δημοτικά συμβούλια της οθωμανικής περιόδου, ενώ παρέμειναν σε λειτουργία οι κοινότητες με διορισμένο επικεφαλής μουχτάρη (πρόεδρο) ανά θρησκευτική ομάδα.
Σε συνθήκες διαρκών πολεμικών συγκρούσεων, αλλά και κατοχής της περιοχής από ξένες δυνάμεις (1916-1918), θα ήταν εξωπραγματικό να περιμένει κανείς διαφορετικές λειτουργίες.
Η πόλη της Δράμας (όπως της Καβάλας και των Σερρών) αναγνωρίστηκε ως Δήμος Δράμας με το Βασιλικό Διάταγμα ΄΄Περί συστάσεως δήμων εν τη Ανατολική Μακεδονία΄΄ που υπογράφτηκε στις 29 Νοεμβρίου 1918 και δημοσιεύτηκε στις 3 Δεκεμβρίου 1918 (ΦΕΚ 248 / 3-12-1918 τ. Α) σε εφαρμογή εξουσιοδότησης του νόμου 1051/1917 (ΦΕΚ 259/13-11-1917 τ.Α). Το Βασιλικό αυτό Διάταγμα αποτελεί ουσιαστικά τη ΄΄Ληξιαρχική Πράξη Γέννησης΄΄ του Δήμου Δράμας και σηματοδοτεί την επίσημη ένταξή του στον θεσμό της Ελληνικής Τοπικής Αυτοδιοίκησης.
Ένα χρόνο αργότερα αναγνωρίστηκαν οι Κοινότητες του Νομού Δράμας με το Βασιλικό Διάταγμα ΄΄Περί συστάσεως κοινοτήτων εν τω νομώ Δράμας και ενώσεως συνοικισμών τινων εις τον δήμον Δράμας και τας κοινότητας τούτου΄΄, που υπογράφτηκε στις 13 Νοεμβρίου 1919 και δημοσιεύτηκε στις 20 Νοεμβρίου 1919 (ΦΕΚ 251/20-11-1919 τ. Α). Το Βασιλικό αυτό Διάταγμα αποτελεί ουσιαστικά τη ΄΄Ληξιαρχική Πράξη Γέννησης΄΄ των τότε κοινοτήτων του νομού Δράμας και σηματοδοτεί την επίσημη ένταξή τους στον θεσμό της Ελληνικής Τοπικής Αυτοδιοίκησης.
Με το συγκεκριμένο Βασιλικό Διάταγμα που αφορούσε στον τότε νομό Δράμας, αναγνωρίστηκαν 30 κοινότητες στην Υποδιοίκηση Δράμας, 8 κοινότητες στην Υποδιοίκηση Καβάλας, 11 κοινότητες στην Υποδιοίκηση Πραβίου και 7 κοινότητες στην Υποδιοίκηση Νέστου.
Με το Νομοθετικό Διάταγμα ΄΄Περί διαιρέσεως διοικητικώς εις δύο Νομούς της Δυτικής Θράκης΄΄, που δημοσιεύτηκε στο ΦΕΚ 349/3-12-1923 τ. Α, αποσπάστηκαν από το Ν. Δράμας οι κοινότητες Σταυρουπόλεως, Κοζλούτσης (Καρυόφυτου) και Σαρνίτσης (Κρωμνικού), οι οποίες εντάχθηκαν στην υποδιοίκηση Ξάνθης του νομού Ροδόπης.
Με τον προαναφερθέντα Ν. 3191/1924 και την απόσπαση των Υποδιοικήσεων Καβάλας, Πραβίου και Νέστου αποσπάστηκαν και οι αντίστοιχες κοινότητες από το Ν. Δράμας και εντάχθηκαν στον νεοσυσταθέντα τότε Νομό Καβάλας μαζί με τις κοινότητες της Υποδιοίκησης Θάσου.
Τονίζεται ότι το δυτικό όριο του Ν. Δράμας, από τη σύστασή του το 1915 και μέχρι το 1925, αποτελούσε επί της ουσίας ο ποταμός Αγγίτης. Με το Νομοθετικό Διάταγμα ΄΄Περί αποσπάσεως των κοινοτήτων Καρλικόβης, Γκορνίτσης, Ρεσιλόβου και Καλλιθέας Ζίχνης από του νομού Σερρών και υπαγωγής αυτών διοικητικώς εις τον Νομόν Δράμας΄΄, που δημοσιεύτηκε στο ΦΕΚ 284/3-10-1925 τ. Α, οι κοινότητες αυτές (μετέπειτα μετονομασθείσες οι τρεις πρώτες σε Μικροπόλεως, Καλής Βρύσης και Χαριτωμένης αντίστοιχα) εντάχθηκαν στο Ν. Δράμας. Τα δυτικά όρια του Ν. Δράμας οριστικοποιήθηκαν στη σημερινή τους μορφή με την απόσπαση της κοινότητας Περιχώρας από την επαρχία Φυλλίδος του Ν. Σερρών και την ένταξή της στο Ν. Δράμας το 1948 (ΦΕΚ 61/9-3-1948 τ. Α).
Από την περίοδο των αρχικών αναγνωρίσεων (1918-1919) μέχρι σήμερα καταγράφονται αρκετές Διοικητικές Μεταβολές στο Νομό Δράμας με αναγνωρίσεις, καταργήσεις, προσαρτήσεις, αποσπάσεις, μετονομασίες Δήμων, Κοινοτήτων και οικισμών.
Ειδικότερα όσον αφορά στους σημερινούς Δήμους του νομού, αναφέρονται παρακάτω οι αρχικές αναγνωρίσεις τους (για τον Δήμο Δράμας υπήρξε αναφορά προηγουμένως):
- Ο Δήμος Προσοτσάνης προήλθε από την αναγνώριση σε δήμο της κοινότητας Προσοτσάνης το 1946 (ΦΕΚ 16Α/20-1-1946).
- Ο Δήμος Δοξάτου προήλθε από την αναγνώριση σε δήμο της κοινότητας Δοξάτου το 1949 (ΦΕΚ 68Α/18-3-1949)
- Ο Δήμος Κάτω Νευροκοπίου προήλθε από την αναγνώριση σε δήμο της κοινότητας Κάτω Νευροκοπίου το 1964 (ΦΕΚ 185Α/30-10-1964)
- Ο Δήμος Παρανεστίου προήλθε από τη συνένωση των Κοινοτήτων Παρανεστίου, Θόλου και Σίλλης το 1994 (ΦΕΚ 39Α/21-3-1994).
Αναλυτική αναφορά στις Διοικητικές Μεταβολές του συνόλου των δήμων και κοινοτήτων του Ν. Δράμας από τη σύστασή τους μέχρι σήμερα δεν είναι δυνατό να γίνει στο πλαίσιο του παρόντος κειμένου.
Οι περισσότερες πάντως Διοικητικές Μεταβολές στο Ν. Δράμας καταγράφονται στην αρχή και στο τέλος της εξεταζόμενης περιόδου (δωδεκαετίες 1918-1930 και 1998-2010).
Κατά την πρώτη περίοδο 1918-1930 καταγράφονται πολλές Διοικητικές Μεταβολές στο Δήμο Δράμας και στις Κοινότητες του νομού με αναγνωρίσεις, καταργήσεις, προσαρτήσεις, αποσπάσεις και μετονομασίες Κοινοτήτων και οικισμών, η πλειονότητα των οποίων αναφερόταν μέχρι τότε με ονομασίες μη ελληνικές.
Οι κυρίαρχες ωστόσο Διοικητικές Μεταβολές στο Ν. Δράμας (όπως και στο σύνολο της χώρας) επήλθαν κατά το πρόσφατο χρονικό διάστημα (1998-2010) με την εφαρμογή των Προγραμμάτων Ι. Καποδίστριας και Καλλικράτης.
Ειδικότερα με την εφαρμογή του Ν. 2539/1997 ΄΄Συγκρότηση της Πρωτοβάθμιας Τοπικής Αυτοδιοίκησης – Πρόγραμμα Ι. Καποδίστριας΄΄ (ΦΕΚ 244 τ. Α – 04/12/1997) οι τότε λειτουργούντες έξι (6) Δήμοι (Δράμας, Δοξάτου, Προσοτσάνης, Κ. Νευροκοπίου, Παρανεστίου και Μεγάλου Αλεξάνδρου) και οι εξήντα (60) Κοινότητες καταργούνται και αναγνωρίζονται οκτώ (8) Δήμοι (Δράμας, Δοξάτου, Προσοτσάνης, Κ. Νευροκοπίου, Παρανεστίου, Νικηφόρου, Καλαμπακίου και Σιταγρών) και μία Κοινότητα (Σιδηρονέρου).
Τέλος με την εφαρμογή του Ν. 3852/2010 ΄΄Νέα Αρχιτεκτονική της Αυτοδιοίκησης και της Αποκεντρωμένης Διοίκησης – Πρόγραμμα Καλλικράτης΄΄ (ΦΕΚ 87 τ. Α – 07/06/2010) καταργούνται οι οκτώ Δήμοι και η Κοινότητα Σιδηρονέρου και αναγνωρίζονται οι σημερινοί πέντε Δήμοι (Δράμας, Δοξάτου, Προσοτσάνης, Κ. Νευροκοπίου και Παρανεστίου).
Όπως τονίστηκε προηγουμένως, είναι αδύνατο να συμπεριληφθεί στο παρόν κείμενο αναλυτική αναφορά στις Διοικητικές Μεταβολές των δήμων και κοινοτήτων του Ν. Δράμας από τη σύστασή τους μέχρι σήμερα. Τα διαθέσιμα αυτά στοιχεία ενδεχομένως να παρουσιαστούν μελλοντικά κατά Δήμο ή και Κοινότητα. Παρουσιάζεται μόνο συνοπτικός πίνακας με τις Κοινότητες της Υποδιοίκησης Δράμας του τότε Νομού Δράμας, όπως αυτές αναγνωρίστηκαν με το Βασιλικό Διάταγμα του 1919 και τις μετέπειτα μετονομασίες τους.
Δράμα Φεβρουάριος 2019
Μάκης Μουρατίδης
